Nederland

Sinds 2000 kent Nederland een Dichter des Vaderlands. De eerste Dichter des Vaderlands, Gerrit Komrij, werd gekozen in 2000 en werd bekendgemaakt tijdens een live televisieprogramma van de NTR (toen nog NPS), gepresenteerd door Joost Prinsen. Er werden ruim 3.000 stemmen uitgebracht. De eerste Dichter des Vaderlands stopte zijn aanstelling voortijdig in januari 2004. Na een onofficiële verkiezing op de website van Bart F.M. Droog werd Simon Vinkenoog tot de onofficiële en gewaardeerde interim Dichter des Vaderlands gekozen. In 2005 werd tijdens een live televisieprogramma de nieuwe Dichter des Vaderlands bekendgemaakt. Met een ruime meerderheid en na een intensief gevoerde campagne werd Driek van Wissen gekozen tot Dichter des Vaderlands. Vinkenoog droeg in januari 2005 de titel over aan Van Wissen. In 2009 is Ramsey Nasr als de nieuwe Dichter des Vaderlands aangesteld. Ook de verkiezing die aan zijn benoeming voorafging, heeft veel stof doen opwaaien in de wereld van de poëzie. Met de invulling die Ramsey Nasr aan de erefunctie van Dichter des Vaderlands heeft gegeven, heeft het ambt aanzienlijk aan gewicht gewonnen. Anne Vegter volgde Ramsey Nasr op in 2013 en zette Nasr’s maatschappelijk engagement voort. Na Anne Vegter begon de periode (2017-2018) voor Ester Naomi Perquin. Zij is in 2019 opgevolgd door Tsead Bruinja. In 2021 nam Lieke Marsman de fakkel van hem over. Babs Gons is vanaf september 2023 Dichter des Vaderlands. Zij volgt Lieke Marsman op, wier termijn eind januari eindigde. 

De Dichter des Vaderlands wordt sinds 2017 steeds voor twee jaar benoemd. De keuze komt tot stand tijdens een aantal bijeenkomsten van een comité dat uit dichters, en lezers bestaat en uit een afvaardiging van de partners die het Dichter des Vaderlandschap in Nederland vormgaven, te weten NRC Handelsblad, Poetry International en de Poëzieclub.

De functie van Dichter des Vaderlands gaat eigenlijk terug tot in de Romeinse tijd. In de Angelsaksische wereld wordt de Dichter des Vaderlands Poet Laureate genoemd, hofdichter. Deze titel gaat terug op die van ‘poeta laureatus’ in de Romeinse oudheid, die werd gegeven aan dichters die als blijk van waardering voor hun werk op het Capitool gekroond werden met een aan Apollo gewijde lauwerkrans. Onder meer Horatius (in 17 v.Chr.) kreeg de eer om deze eretitel te dragen.

Ontstaan in Groot-Brittanië

Aan het hof hadden de koningen een minstreel of bard in hun gevolg wiens taak het was om de lof van de koning te zingen. Koning Karel I kende in 1616 de titel van poet laureate voor het eerst toe aan Ben Jonson. In 1668 kreeg het laureateship een officiële koninklijke status, toen Dryden de titel kreeg. Sindsdien werd een poet laureate voor het leven aangesteld. In Engeland schrijft de laureate gedichten voor het hof en bij nationale gebeurtenissen. Bij de dood van een laureate is het de taak van de Prime Minister om mogelijke opvolgers te nomineren uit wie de heersende vorst vervolgens een keuze maakt. Na het overlijden van Ted Hughes in 1998 — hij had de post veertien jaar bekleed — werd de dichter Andrew Motion in 1999 aangesteld als zijn opvolger. Motion schreef onder andere gedichten bij de aanslagen van 11 september, bij de dood van de Queen Mum en een gedicht tegen de oorlog in Irak. Als vergoeding krijgt de Britse poet laureate van oudsher een vat port en een jaarlijkse toelage.

Verenigde Staten

Sinds 1937 hebben ook de Verenigde Staten een poet laureate. Deze wordt benoemd door de Librarian of Congress voor een periode van acht maanden. De poet laureate is in de VS tevens Consultant of Poetry voor de Library of Congress. Zijn taak is om goede poëzie toegankelijk te maken voor een groter publiek. De Library beperkt de specifieke taken van de poet laureate tot een minimum. Nieuwe laureates zijn vrij om hun eigen projecten te ontwikkelen. Elke poet laureate geeft een nieuwe invulling aan het laureaatschap. De een stelt een bloemlezing samen, de ander schrijft columns over poëzie, weer een ander organiseert poëzieprogramma’s, geeft lezingen op scholen of universiteiten of werkt aan de promotie van poëzie via het internet. Joseph Brodsky, die in 1991 en 1992 de Amerikaanse poet laureate was, opperde het plan om poëzie aan te bieden in openbare ruimtes als supermarkten, hotels, vluchthavens en ziekenhuizen; een plan dat ook in Nederland, onder andere tijdens Gedichtendag, in praktijk wordt gebracht. Inmiddels heeft elke staat in de VS een eigen poet laureate.